ASTRONOMIA – GWIAZDA S Y R I U S Z

„Przeprowadź obserwacje dowolnie wybranego punktu na niebie.”

Wprowadzenie

Wielki Pies należy do gwiazdozbiorów nieba południowego, pojawiających się u nas horyzontem w miesiącach zimowych. Znajduje się w nim najjaśniejsza gwiazda całego nieba, Syriusz, która razem z Beteleguse w Orionie i Procjonem w Małym Psie tworzy tzw. trójkąt zimowy. Ta wyraźna figura niemal równobocznego trójkąta jest bardzo pomocna w orientowaniu się na niebie zimowym. Gwiazdozbiór Wielkiego Psa odnajdziemy na południowy wschód od Oriona. Do najjaśniejszej gwiazdy, Syriusza, doprowadzi nas linia będąca przedłużeniem pasa Oriona. Syriusz kulminuje o północy na przełomie roku na wysokości około 20^o nad horyzontem południowym.

Z gwiazdozbiorem wiąże się kilka mitów greckich. Według niektórych z nich Wielki Pies ma przedstawiać wiernego psa Oriona, towarzyszacego mu również na niebie. Inne legendy mówią, że jest to Lajlaps, pies ateńskiego myśliwego Kefalosa, wnuka króla Aten, Kekropsa. Kefalos otrzymał psa od swej małżonki, ta zaś od bogini łowów Artemidy. Lajlaps słynął z tego, że żadna zwierzyna nie mogła mu się wymknąć. W czasie polowania na dziką Liszkę Taumesyjską, której nie mógł dogonić żaden pies, powstała sytuacja bez wyjścia i sam Zeus musiał interweniować. Zarówno psa, jak i Liszkę przemienił w kamienie, a następnie umieścił na niebie. Według trzeciej wersji, Wielki Pies jest gwiazdoziorem przedstawiającym psa pierwszego hodowcy winnej latorośli Ikariosa, a sam pies, Majra, jest gwiazdą znaną dziś pod nazwą Syriusza.

Syriusz, Canicula,  CMa (nazwa astronomiczna Alpha Canis Majoris) – najjaśniejsza gwiazda nie tylko w konstelacji Wielkiego Psa, ale na całym niebie. W rzeczywistości od pozostałych gwiazd niczym specjalnym się nie wyróżnia, a jedynie jego niewielka odległość 8,69 roku świetlnego, sprawia, że widzimy Syriusza jako bardzo jasną gwiazdę, – 1,47^m. Jest on tylko 2,35 razy bardziej masywny niż Słońce i dwukrotnie większy. Należy do białych gwiazd ciągu głównego, typu widmowego A1V. Temperatura na jego powierzchni wynosi około 10000K. Nazwa gwiazdy pochodzi z języka greckiego i znaczy: jasna. Określenie takie przypisao pierwotnie każdej bardzo jasnej gwieździe na niebie, nawet Słońcu. Łacińską nazwę Canicula – suczka, piesek – otrzymała gwiazda około 1420 roku.

Ciekawostka: Syriusz jest najjaśniejszą gwiazdą na nocnym niebie i gdyby umieścić go w odległości od Ziemi jak Słońce byłby 36 razy jaśniejszy.

Pomiary – gwiazda Syriusz:

Rysunek przedstawia ruch gwiazdy po sferze niebieskiej:

Współrzędne

Azymut i wysokość ciała niebieskiego są współrzędnymi miejscowymi: to samo ciało niebieskie ma inny azymut i inną wysokość w innym miejscu na kuli ziemskiej. Ponadto obrót Ziemi powoduje, że współrzędne te ulegają zmianie z biegiem czasu.

Azymut – kąt między południkiem miejscowym a południkiem przechodzącym przez obserwowane ciało niebieskie;

Bibliografia:

Eduard Pittich, Duśan Kalmanćok, Niebo na dłoni, PW „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1990 (w przekładzie z języka słowackiego Jerzy M. Kreiner).

Autor

Tomasz Leonarczyk